یکی از قوانین عامّ عالم طبیعت قانون علّت و معلول یا اثر و مؤثر و یا به عبارت دیگر قانون کُنش و واکُنش است. و این قانون به معنای این است که هر پدیده‌ای در عالم علّتی دارد و امکان ندارد چیزی بدون علّت و بدون مأثر آفریده شده باشد و تمام اتّفاقاتی که در جهان افتاده و می‌افتد از قانون فوق مستثنی نیست و آثار معاصی و توبه هم در حیطة این قانون طبیعی قرار می‌گیرد. یعنی توبه و معصیت هم باید آثار و تبعاتی داشته باشد و این آثار گاهی در دنیا ظاهر می‌شود و گاهی در آخرت.

معنای لغوی و اصطلاحی گناه و معصیت:
گناه در لغت به معنای خطا، جرم، غلط، جفا و ظلم آمده.[1] و معصیت به معنای گناه کردن و نافرمانی آمده است.[2]
و در لغت عرب از آن به ذنب و اثم و معصیت تعبیر شده است و معنایی که در هر دوی آنها صادق و بلکه جامع همه معانی است نافرمانی و انجام عملی برخلاف قانون و یا سرپیچی از قانون است یا به گفته بعضی هر کاری که انجام آن ناروا باشد و یا مطابق تعریف برخی، گناه در پیش اهل شرع عبارت است از این که مکلّف، مرتکب امر نامشروع گردد.[3] و در اصطلاح دینی به معنای معصیت و نافرمانی حق تعالی است.[4]

آثار گناه و معصیت:
گناه و معصیت اثرات زیانباری بر روح و روان و زندگی دنیوی و اخروی انسان دارد که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود.

1. تباهی دل: گناه، دل را ویران می‌کند، دلی که حرم و خانة خداست؛ دلی که تنها مجرای ارتباط مستقیم با حضرت حق است؛ دلی که کانون معنویت و پایگاه رشد و تقویت ایمان انسان است. گناه آن را نابود و قوای معنوی را تضعیف و ریشه‌های درخت ایمان را می‌سوزاند.
امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: هیچ بندة مؤمنی نیست مگر این که در قلبش نقطة سفیدی است. پس هر گاه گناهی را مرتکب شود، نقطة سیاهی در قلبش نمودار می‌گردد و باعث تباهی دل می‌شود».[5]

2. زایل کننده ایمان: گناه اعمال انسان را نابود می‌کند و عاقبت او را گرفتار قهر آتش می‌سازد. ملا احمد نراقی می‌فرماید: «معاصی و گناهان منجر به سلب ایمان و سوء خاتمه و آن نیز سبب خلود در آتش می‌گردد. نسبت معاصی و گناهان به ایمان، مثل نسبت غذاهای مسموم و مضر و یا طعامهای زهر آلود است به بدن انسان... آثار معاصی اندک اندک در نفس بر روی هم می‌نشیند، تا مزاج نفس را فاسد گردانند و اهل ایمان را زایل سازند و روح را به هلاکت اندازند».[6]

3. باعث محروم شدن از روزی و رزق: یکی از مضرات گناه و آثار آن، حبس کردن و محروم کردن انسان از روزی خداوند است. گناهان در زندگی ما انسانها اثرات منفی زیادی به جای می‌گذارد. بسیارند کسانی که برای زیاد کردن روزی و به دست آوردن پول و ثروت به گناه آلوده می‌شوند و یا کسب و کارشان را آمیخته به گناه و حرام می‌کنند و در آخر الامر به فقر مبتلا می‌شوند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «انّ الرجل لیذنب الذنب فیدرأ عنه الرزق؛ همانا به درستی که انسان گناهی را که مرتکب می‌شود با آن گناه رزق و روزی از او دفع می‌گردد».[7]

4. محروم شدن از نماز شب: یکی دیگر از آثار گناه و زیانهای آن، محروم شدن از نماز شب است. نماز شب با آن همه فضیلتش، از کف می‌رود. گناهان مانع انجام این عبادت سترگ و سراسر اخلاص و عاشقی می‌شوند.
پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «انّ العبد لیذنب الذنب فیمنع به من قیام اللیل»؛ هر گاه بنده گناهی را مرتکب شود، به خاطر آن گناه از نماز شب محروم می‌شود.»[8]

5. سلب لذت عبادت: یکی از زیانهای گناه، این است که از لذت مناجات با خداوند،‌ انسان محروم می‌شود. محروم شدن از مناجات خداوند، تنها بلایی است که خداوند به واسطة گناهان دامنگیر انسان می‌کند. امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در مناجاتش می‌فرماید: «اللهم احملنا فی سفن نجاتک و متعنا بلذیذ مناجاتک؛ خداوندا ما را در کشتیهای نجاتت حمل کن و از لذّت مناجاتت ما را بهره‌مند فرما».
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: «انّ ادنی ما اصنع بالعبد اذا آثر شهوته علی طاعتی ان احرمه لذیذ مناجاتی؛ هر بنده‌ای که خواهش نفس خود را بر طاعت من اختیار نمود کمترین کاری که دربارة او انجام دهم این است که او را از لذّت مناجاتم محروم می‌سازم.»[9]

6. باعث زندانی شدن در قیامت: یکی دیگر از تبعات گناه این است که باعث حبس انسان در قیامت می‌شود. بعضی از انسانها مرتکب گناه می‌شوند و کسی هم آنها را نمی‌بیند و آنها خیال می‌کنند که راحتند و تا به حال گرفتار قانون و عدالت نیامده‌اند و به خاطر این خوشحال و گاهی احساس غرور می‌کنند. غافل از این که خداوند شاهد و ناظر افعال و اعمالشان است و در قیامت، همین شاهد، حاکم هم خواهد بود. و شاید انسان در دنیا صد سال گناه کند، ولی یکبار هم حبس نشود، امّا در قیامت عکس این قیامت جاری است و به خاطر یک گناه گاهی انسان صد سال حبس می‌شود.

پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «اعلموا انّ العبد لیحبس علی ذنبٍ مِن ذُنوبهِ مأة عام و انّهُ لینظر الی ازدواجهِ فی الجنّةِ یَتَنَعُمَنَّ؛ بدانید و هوشیار باشید همانا در قیامت بنده‌ را به خاطر یکی از گناهانش صدسال حبس می‌کنند در حالی که او به حورانی نگاه می‌کند که در بهشت برای او آماده شده‌اند و به نماز و نعمت مشغولند (و او حسرت می‌خورد).»[10]
خلاصه این که باید مواظب بود و با انجام معصیت دنیا و آخرت خود را تباه و نابود نساخت و باعث هلاکت و ذلّت خود نگردید.

منبع برای مطالعه بیشتر
1. علیرضا حسنی، توبه در قرآن و سنت، نشر رایزن، 1378.
2. دکتر عباس طاهر، گناه از نگاه قرآن، آستان قدس رضوی،‌1377.
3. زین العابدین دست داده، دریچه‌ای به سوی آسمان، مجتمع فرهنگی هنری مصلی نژاد، 1377.
4. ملا احمد نراقی، معراج السعادة، انتشارات هجرت، 1371.

پی نوشتها:

[1] . دکتر محمد معین، فرهنگ معین، چ پنجم، ج سوم، ص 3395.
[2] . همان، ص 4233.
[3] . علی اکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا، چ سیروس، ج 25، ص 63، مادة ذنب.
[4] . زین العابدین دست داده،‌ دریچه‌ای به آسمان، ‌مجمع فرهنگی هنری شهید عبدالرضا مصلی نژاد، 1377، ص 9.
[5] . کلینی، اصول کافی، دار الکتب الاسلامیه، 1388 ق، ج 2، ص 273.
[6] . ملا احمد نراقی، معراج السعادة، انتشارات هجرت، 1371، ص 677 ـ 678.
[7] . مجلسی،‌ بحارالانوار، موسسه الوفاء، 1403 ق، ج 73، ص 358.
[8] . همان، ص 377.
[9] . ملا احمد نراقی، معراج السعادة، انتشارات هجرت، 1371، ص 673.
[10] . کلینی، اصول کافی، دار الکتب الاسلامیه، 1388 ق، ج 2، ص 273.

اندیشه قم